पंचम
"पंचम स्थानेषु गाति इति पंचम:" म्हणजे सप्तसुरांपैकी पाचव्या स्थानावरील सूर म्हणजे 'प' किंवा 'पंचम' असे आपल्याला ठाऊक आहे.
परंतु केवळ पाचवा सर म्हणून तो पंचम नव्हे. तर नाभि, कंठ, हृदय, कपाळ आणि रक्ताशय या पाच स्थानांमधील वायूपासून हा स्वर निघतो म्हणून तो पंचम.
तसेच पूर्वी 'पंचम' हा शब्द थोडासा उपरोधिक विनोदाने 'तंबाखू'साठीही वापरला जात असे. कारण तंबाखू हा 'पाचवा' पदार्थ तर पान, चुना, सुपारी आणि कात हे आधीचे चार पदार्थ. त्यापासून विडा/ पान तयार होते.
एका शब्दाचे दोन फारच भिन्न अर्थ !!
- नेहा लिमये
(संदर्भ - मराठी व्युत्पत्ति कोश - कृ पां कुलकर्णी)
टीप : रक्ताशय म्हणजे शरीराचा कुठलाही अवयव ज्यात रक्त असते किंवा त्यातून रक्त निर्माण होते/वाहते - जसे हृदय/यकृत/ आतडे वगैरे.
No comments:
Post a Comment